Kiedy ustaje wspólność majątkowa małżeńska i jak podzielić majątek wspólny?

Poruszamy kwestię ustania wspólności majątkowej małżeńskiej oraz skutków, jakie się z tym wiążą. Otóż, jako że wspólność majątkowa ustawowa opiera się na małżeństwie, to naturalnie podstawową przyczyną jej ustania będzie ustanie samego małżeństwa (albo poprzez śmierć jednego z małżonków, albo przez unieważnienie małżeństwa, albo rzecz jasna poprzez orzeczenie rozwodu). Trzeba jednak podkreślić, że ustanie małżeństwa nie jest jedyną przyczyną ustania wspólności majątkowej. Może to również nastąpić podczas trwania małżeństwa:

Gdy ustanie wspólność majątkowa pomiędzy małżonkami majątek „wspólny” istnieje jednak nadal. Ulega on przekształceniu ze wspólności o charakterze bezudziałowym we współwłasność w częściach ułamkowych. Od tej pory małżonkowie mają co do zasady równe udziały w majątku wspólnym. Jednak od tej zasady istnieją istotne wyjątki. Podział majątku jest możliwy dopiero wówczas, gdy ustanie wspólność majątkowa. Sytuacja taka ma miejsce najczęściej, gdy dochodzi do rozwodu. Z chwilą uprawomocnienia się wyroku rozwodowego ustaje zatem wspólność majątkowa i strony mogą wnosić o podział majątku zgromadzonego podczas trwania małżeństwa.

By dokonać podziału majątku, należy najpierw ustalić, co wchodzi w skład majątku wspólnego, a co należy do majątków osobistych małżonków. Tylko składniki należące do majątku wspólnego małżonków brane są bowiem pod uwagę w trakcie postępowania o podział majątku. Istnieją dwa zasadnicze sposoby podziału majątku wspólnego.

Pierwszym z nich jest umowny podział – wówczas strony są w stanie dojść do porozumienia w kwestii podziału majątku i istnieje ich wzajemna zgoda w tym zakresie (jeśli w skład majątku wspólnego wchodzi nieruchomość, to umowa taka musi przybrać formę aktu notarialnego).

Drugim sposobem jest sądowy podział majątku wspólnego. Ma on miejsce wówczas, gdy strony nie są w stanie dojść do porozumienia. Sądowy podział majątku odbywać się w postępowaniu zarówno przed sądem okręgowym (w trakcie postępowania rozwodowego – o ile jednak wniosek o podział majątku nie przyczyni się do nadmiernego opóźniania postępowania), jak i przed sądem rejonowym (w postępowaniu o podział majątku wspólnego). Brak jest w przepisach określenia terminu, którego upływ pozbawiałby strony możliwości domagania się podziału majątku. Nie warto jednak zwlekać z tą decyzją po rozwodzie, gdyż upływ czasu niewątpliwie powoduje trudności dowodowe (np. w zakresie rozliczania nakładów). Dokonując podziału majątku wspólnego, bierze się pod uwagę jego stan z chwili zniesienia wspólności majątkowej, ale wartość z chwili orzekania.