Kiedy rozwód nie jest dopuszczalny? (cz.3)

Kończąc przegląd negatywnych przesłanek orzeczenia rozwodu, należy wskazać na ostatnią z nich, tj. żądanie rozwodu przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia (chyba, że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego). Jest to tzw. zasada rekryminacji.

Zasada rekryminacji ma na celu zapobieganie zrywaniu małżeństwa przez małżonka, który jest wyłącznie winny rozpadowi pożycia małżeńskiego. Przesłanka ta będzie miała zatem zastosowanie wówczas, gdy rozwodu żąda małżonek winny rozkładu pożycia, z kolei małżonkowi niewyrażającemu zgody na rozwód nie sposób przypisać winy za rozkład pożycia.

W jaki sposób należy jednak interpretować odmowę zgody na rozwód sprzeczną z zasadami współżycia społecznego? Trafnie stwierdził Sąd Apelacyjny w Krakowie w swym wyroku z dnia 10 maja 2016 roku (sygn. akt I ACa 85/16, LEX nr 2056679), iż skorzystanie przez małżonka niewinnego z mającego ustawową podstawę uprawnienia do niewyrażania zgody na rozwód, którego domaga się małżonek wyłącznie winny rozkładu, nie może być traktowane samo w sobie jako pozostające w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. Z kolei to żądający rozwodu małżonek wyłącznie winny trwałego i zupełnego rozkładu pożycia stron, ma obowiązek dowieść faktów, które stanowiłyby dostateczną podstawę do wyrażenia oceny, że brak zgody na rozwiązanie małżeństwa należy uznać za moralnie naganny, powodowany pobudkami nie zasługującymi na społeczną aprobatę, przy przyjęciu miernika oceny obiektywnej, dokonywanej z zewnątrz. Również w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 1998 r. (sygn. akt I CKN 539/97, LEX nr 1228750) podkreśla się, iż to na małżonku żądającym rozwodu spoczywa ciężar wykazania sprzeczności odmowy zgody przez współmałżonka z zasadami współżycia społecznego. Ponieważ zasady współżycia społecznego odpowiadają uznawanym normom moralnym, zarzut sprzeczności postępowania osoby niewinnej z tymi zasadami – zdaniem Sądu Najwyższego – musi konkretyzować okoliczności świadczące o tym, że korzystając z omawianego uprawnienia małżonek niewinny narusza reguły etycznego i uczciwego postępowania. Nie można przy tym tracić z pola widzenia zasady trwałości małżeństwa, którą zabezpiecza m. in. reguła rekryminacji. Z powyższego wynika wyjątkowość sytuacji, w której małżonek niewinny korzystający z uprawnienia do sprzeciwu wobec żądania rozwodu może być uznany za naruszającego zasady współżycia.

M. Domański, w rezultacie przeprowadzonych badań aktowych w zakresie stosowania zasady rekryminacji w praktyce orzeczniczej polskich sądów, doszedł do wniosku, iż sądy w objętych badaniami aktowymi sprawach rozwodowych bardzo rzadko powoływały się na art. 56 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, ponadto sądy stosowały zasadę rekryminacji wówczas, gdy wyłączna wina powoda nie budziła żadnych wątpliwości (tj. wszystkie ważne okoliczności rozkładu pożycia znajdowały się po stronie powoda i były zawinione); w badanych sprawach nie ujawniły się też okoliczności, które uzasadniałyby rozważenie braku zgody na rozwód jako sprzecznej z zasadami współżycia społecznego.