Karnoprawna odpowiedzialność członków zarządu – część II

W poprzednim wpisie przeanalizowano odpowiedzialność karną, którą członkowie zarządu spółek handlowych mogą ponosić na podstawie przepisów Ustawy Kodeks spółek handlowych z dnia 15 września 2000 r. (Dz.U.2020.1526 t.j. z dnia 2020.09.03). Kodeks spółek handlowych to tylko jeden z aktów prawnych zawierających regulacje prawne dotyczące tego zagadnienia. Kontynuując problematykę karnoprawnej odpowiedzialności członków zarządu spółek handlowych, wskazać należy również na odpowiednie przepisy zawarte w Ustawie Kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz.U.2020.1444 t.j. z dnia 2020.08.24) regulujące tę materię.

Na podstawie przepisów Kodeksu karnego (dalej: k.k.) członek zarządu może ponieść odpowiedzialność karną w pierwszej kolejności na podstawie art. 300 § 1 k.k., który penalizuje: usuwanie, ukrywanie, zbywanie, darowanie, niszczenie, rzeczywiste lub pozorne obciążanie albo uszkadzanie składników majątku spółki – w sytuacji grożącej niewypłacalności lub upadłości – co prowadzi do udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia wierzycieli spółki. Należy wyjaśnić, iż udaremnienie zaspokojenia swojego wierzyciela będzie miało miejsce wtedy, gdy nie zostanie on w ogóle zaspokojony, nawet w części, gdy jego zaspokojenie nie będzie możliwe, a zatem, gdy wierzyciel, kierując egzekucję do majątku dłużnika, nie będzie mógł zaspokoić swojego roszczenia. Natomiast uszczuplenie zaspokojenia wierzyciela nastąpi wtedy, gdy wierzyciel nie zostanie zaspokojony w całości, lecz jedynie w części. Należy więc uznać, że bez znaczenia jest to, w jakim stopniu wierzyciel nie został zaspokojony (tak: J. Skorupka, Przestępstwo udaremnienia egzekucji oraz udaremniania lub uszczuplania zaspokojenia wierzycieli, PS 2001, nr 11-12, s. 176). Grozi za to kara pozbawienia wolności do lat 3.

Ponadto członek zarządu może odpowiadać również za doprowadzenie do upadłości lub niewypłacalności spółki, co prowadzi do udaremnienia lub ograniczenia zaspokojenia wierzycieli spółki (art. 301 § 2 k.k.). Cytowany przepis nie precyzuje, w jaki sposób dłużnik doprowadzi do opisanego skutku, więc trzeba założyć, iż chodzić tu będzie o wszystkie podejmowane przez niego działania i środki, które doprowadzą do takiego rezultatu. Jest to jednocześnie przestępstwo skutkowe, dla którego dokonania konieczny jest skutek w postaci ogłoszenia upadłości bądź niewypłacalności (tak: M. Kulik [w:] Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, red. M. Mozgawa, Gdańsk 2021, teza 7 i 8 do art. 301). Za tego rodzaju występek grozi kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Poza tym ustawodawca przewidział również odpowiedzialność karną członków zarządu, którzy – będąc dłużnikami kilku wierzycieli - w sposób lekkomyślny doprowadzają do upadłości bądź niewypłacalności, w szczególności poprzez trwonienie części składowych majątku, zaciąganie zobowiązań lub zawieranie transakcji oczywiście sprzecznych z zasadami gospodarowania (art. 301 § 3 k.k.). Na czym w szczególności miałyby polegać wymienione wyżej zachowania dłużnika? Sam fakt niewypłacalności lub zgłoszenia upadłości nie może rzecz jasna uzasadniać jeszcze karalności dłużnika – przyczyną tego musi być jego określone zachowanie. W tym zakresie bardzo trafnie wskazał T. Oczkowski, iż: z uwagi na fakt, że mamy tu do czynienia z ingerencją prawa karnego we w pełni legalną sferę aktywności ludzkiej, w celu pewnego sprecyzowania zakresu karygodności karalnego „złego” prowadzenia swoich interesów ustawa podaje przykłady tego rodzaju „przestępczych” przejawów kierowania działalnością gospodarczą. Zaliczono do nich trwonienie majątku czy też zawieranie ryzykownych lub niecelowych transakcji. Niewątpliwie chodzi tu bowiem o rażące naruszenia zasad gospodarowania jako przyczyny niewypłacalności (tak: T. Oczkowski [w:] Kodeks karny. Komentarz, wyd. III, red. V. Konarska-Wrzosek, Warszawa 2020, teza 6 do art. 301). Przez „trwonienie części składowych majątku” rozumieć należy np. wydawanie wszystkich dochodów pochodzących z prowadzonej działalności gospodarczej na potrzeby konsumpcji dłużnika oraz na inne potrzeby, które nie sprzyjają tej działalności, ale także przeznaczanie składników majątkowych na cele charytatywne czy społeczne, co dokonuje się z jednoczesnym pokrzywdzeniem wierzycieli; z kolei przykładem „zaciągania zobowiązań lub zawierania transakcji oczywiście sprzecznych z zasadami gospodarowania” jest zawieranie umów o wysokim poziomie ryzyka (np. zakłady itp.), jak również generowanie wydatków, które nie przyczynią się w żadnym stopniu do rozwoju firmy, lecz mogą spowodować utratę jej płynności finansowej (zob. T. Oczkowski [w:] Kodeks karny. Komentarz, wyd. III, red. V. Konarska-Wrzosek, Warszawa 2020, teza 7 do art. 301). Za omawiany występek grozi kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Z kolei na podstawie art. 302 § 1 k.k. członkowi zarządu grozi również kara grzywny, kara ograniczenia wolności albo kara pozbawienia wolności do lat 2 za działanie na szkodę wierzycieli spółki - w sytuacji niemożności zaspokojenia wszystkich wierzycieli - poprzez spłacanie lub zabezpieczenie tylko niektórych z nich. Istotę tego rodzaju odpowiedzialności dobrze określił Sąd Apelacyjny w Białymstoku w swym wyroku z dnia 7 lipca 2017 roku (sygn. akt II AKa 69/17), wskazując, iż: Przepis art. 302 § 1 k.k. określa odpowiedzialność na przestępstwo faworyzowania wierzycieli polegające na zaspokojeniu roszczeń tylko niektórych z nich ze szkodą dla pozostałych. Istota tej normy dotyczy sytuacji, gdy dłużnik nie mogąc zaspokoić wszystkich swoich wierzycieli wobec grożącej mu niewypłacalności lub upadłości, spłaca bądź zabezpiecza jednych kosztem pozostałych. Innymi słowy dłużnik posiada zdolność spłaty długu w stosunku do niektórych, a istnieje groźba, że wkrótce nie będzie mógł zaspokoić żadnego z nich – LEX nr 2369654.

W kolejnym wpisie omówione zostaną inne jeszcze podstawy prawne ponoszenia przez członków zarządu odpowiedzialności karnej, zawarte w Kodeksie karnym.