Zabezpieczenie majątkowe w procesie karnym.

Zabezpieczenie majątkowe to rodzaj środka przymusu, którego celem jest zapewnienie wykonania orzeczenia – gwarantuje ono bowiem wykonanie rozstrzygnięcia w zakresie odpowiedzialności karnej i dotyczy ono majątku podejrzanego (oskarżonego). Podstawą orzeczenia zabezpieczenia majątkowego jest art. 291 § 1 k.p.k., stanowiący, iż: W razie zarzucenia oskarżonemu popełnienia przestępstwa, za które lub w związku, z którym można orzec:

1. grzywnę,
2. świadczenie pieniężne,
3. przepadek,
4. środek kompensacyjny,
5. zwrot pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi korzyści majątkowej, jaką sprawca osiągnął z popełnionego przestępstwa, albo jej równowartości

– może z urzędu nastąpić zabezpieczenie wykonania tego orzeczenia na mieniu oskarżonego lub na mieniu, o którym mowa w art. 45 § 2 Kodeksu karnego, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że bez takiego zabezpieczenia wykonanie orzeczenia będzie niemożliwe albo znacznie utrudnione. Najczęściej zabezpieczenie zostanie zastosowane już na etapie postępowania przygotowawczego po przedstawieniu podejrzanemu zarzutów.

Choć istota tej instytucji ma charakter cywilistyczny, to jednak ma ona zagwarantować wykonanie orzeczenia w zakresie odpowiedzialności karnej. Organem, który jest uprawniony do stosowania tego środka przymusu na etapie postępowania przygotowawczego jest prokurator, natomiast na etapie postępowania jurysdykcyjnego – sąd (zob. art. 293 § 1 k.p.k.). Decyzja w tym przedmiocie zapada w formie postanowienia, na które przysługuje zażalenie. Należy wnieść je w terminie 7 dni od dnia otrzymania postanowienia, z kolei powinno być ono przekazane do rozpoznania w terminie 48 godzin (zob. art. 463 § 2 k.p.k.).

Jako obrońca w sprawach karnych o charakterze gospodarczym spotykam się z instytucją zabezpieczenia majątkowego stosunkowo często. W praktyce najczęściej występującym sposobem zabezpieczenia jest zajęcie gotówki w określonej wysokości lub ustanowienie zakazu zbywania nieruchomości wraz z obciążeniem jej hipoteką przymusową. Niejednokrotnie pod wpływem rewizji sądowej postanowienia o zabezpieczeniu są uchylane wskutek złożonego przez obrońcę zażalenia.

Należy ponadto podkreślić, iż zgodnie z art. 291 § 4 k.p.k. zabezpieczenie majątkowe należy niezwłocznie uchylić w całości lub w części, jeżeli ustaną przyczyny, wskutek których zostało ono zastosowane w określonym rozmiarze, lub powstaną przyczyny uzasadniające jego uchylenie choćby w części. Ustawodawca wprowadził zatem zasadę ciągłej kontroli wykonywania zabezpieczenia majątkowego, bo przewidział tu wymóg działania z urzędu. Zmiana okoliczności, o której tu mowa, dotyczyć może zmiany okoliczności w postaci ustania obawy niemożności wykonania orzeczenia, jak również zmiany w zakresie wysokości grzywny, świadczenia pieniężnego, przepadku czy środka kompensacyjnego (tak: K.T. Boratyńska, P. Czarnecki [w:] A. Sakowicz (red.), KPK. Komentarz, wyd. 7, Warszawa 2016).